Aşılama veya tıbbi deyimi ile inseminasyon özellikle erkeğe bağlı ve nedeni açıklanamamış kısırlık olgularında tüp bebek öncesinde tercih edilen tedavilerin başında gelmektedir.
Aşılamada prensip kadının yumurtalıklarını uyarıp yumurtalar çatladıktan sonra spermleri yıkayıp konsantre ederek rahim içine transfer etmektir. Aşılama, kısırlığın nedenine yönelik bir tedavi olmayıp gebelik şansını artırmaya yöneliktir. Amaç döllenme ortamı olan fallop tüpleri (kanal) içinde daha fazla yumurta ve sperm bulundurarak birbirleri ile buluşma şansını artırmaktır.
Aşılama tedavisi kimler için uygundur?
Aşılama özellikle nedeni açıklanamamış kısırlık olgularında, hafif sperm bozukluklarında, ve laparoskopik olarak tedavi edilmiş endometriozis olgularında kullanılır. Kadının yaşının 39'un üzerinde olduğu çiftlerde ve kısırlık süresi 8 yılı aşkınsa, düşük gebelik oranları nedeni ile tercih edilmez. Yumurtalık kapasitesi (over rezervi) düşük olan kadınlarda aşılama pek tercih edilmemeli ve tercihan gecikmeden tüp bebek tedavisine yönelinmelidir. Aşılama için en az bir tüpün açık olması gerekmektedir. Eğer daha önce tüplerin durumu incelenmedi ise aşılama öncesinde rahim filmi veya laparoskopi ile kontrol edilmelidir. Tüplerin açıklığının şüpheli olduğu durumlarda aşılama yapılmamalıdır.
Aşılama tedavisi nasıl yapılır?
Öncelikle kadının yumurtalıklarının ilaç ile uyarılması gerekir. Yumurtalıkları uyarmadan normal olarak gelişen tek yumurta ile aşılama yapılması %5'in altında gebelik oranı vereceğinden tercih edilmez. Sorun erkek kısırlığı dahi olsa yumurtalıkların uyarılması önerilmektedir. Yumurtalıklar hap (Serophene, Gonaphene, Klomid, Klomen) veya gonadotropin (Gonal-F, Puregon, Menogon, Menopur, Fostimon, Merional) adı verilen iğneler ile uyarılabilir. İğne ile yapılan uyarıda daha fazla yumurta elde edildiğinden ve hapların rahim iç tabakası üzerine potansiyel olumsuz etkilerinden dolayı daha yüksek gebelik oranları elde edilmektedir. Hap veya iğne uyarılan yumurtaların gelişimi ultrason ile yapılır. Yumurtalar olgunlaştığı zaman çatlatma iğnesi verilir. Bu iğneden takribi 34-40 saat sonra erkekten alınan sperm yıkanarak hareketliliği artırılır ve küçük bir hacim içine yoğunlaştırıldıktan sonra rahim içine verilir. Aşılamanın bir veya iki defa yapılması arasında gebelik oranları açısından fark saptanmamıştır. Gelişen yumurta sayısının 4'ün üzerinde olduğu kadınlarda gebelik olduğu takdirde üçüz ve üzeri çoğul gebelik şansı artacağından çift bilgilendirilmeli ve gerekirse tedavi iptal edilmelidir. İptalin alternatifi ise aşılama tedavisini tüp bebek tedavisi haline dönüştürmektir.
Aşılama ile gebelik oranları nedir?
Aşılamanın başarısı başta kadının yaşı olmak üzere kısırlık süresi, tüplerin açıklığı ,erkek faktörünün varlığı ve şiddetine bağlıdır. Aşılama 39 yaşın üzerinde, ciddi erkek faktörü varsa (hareketli sperm sayısının 5 milyon/mL'nin altında olduğu durumlar) ve yumurtalık rezervi düşükse başarısı sınırlı bir tedavidir ve bu durumlarda tüp bebek tercih edilmelidir. Aşılama ile gebelik oranları %15 civarındadır.Aşılamanın en fazla 3-4 defa yapılması önerilmektedir.Gebe kalamayan çiftler tüp bebeğe yönlendirilmelidir.
Aşılamanın komplikasyonu var mıdır?
Aşılamanın en önemli komplikasyonu çoğul gebeliktir. Bu nedenle yumurtalıkları uyarılan kadınlarda olgun yumurta sayısı 4'ten fazla ise bu risk hakkında çift uyarılmalı ve gerekirse tedavi iptal edilmelidir. Alternatif olarak aşılama tüp bebek tedavisine dönüştürülür. Bu durumda yumurtalar toplanır ve dışarıda döllendikten sonra gelişen embriyolar transfer edilir. Aşılamanın diğer komplikasyonu ise enfeksiyon gelişmesidir. Özellikle vajinite bağlı akıntısı olan kadınlarda vajen ve rahim ağzı içindeki mikroplar rahim içine girerek tüpleri ve yumurtalıkları enfekte edebilirler. Ancak uygun koşullarda yapıldığında, aşılama sonrası enfeksiyon sıklığı çok sınırlıdır. Aşılama sonrası bir miktar kasık ağrısı ve kramp normal olarak görülebilir.